“Odd nhad a mam yn awyddus, on nhw am i ni gal gwell gwaith a pethe na geson nhw – cyfle; on, yn awyddus iawn; merched a bechgyn chmbod, odd dim sôn bod merched yn mynd i briodi a phethe. Odd llawer o ferched itha da yn Pen-y-gros ond gethon nhw ddim cyfle achos odd ‘u rhieni (nhw) ‘n meddwl bydden nhw yn priodi yn gloi.”

“Odd Nhad a Mam yn pwysleisio bod rhaid i mi weithio i gael scholarship. Oeddan nhw’n deud ‘Os gei di’r scholarship fydd dim isho i ni dalu a ma hwnna yn mynd i fod yn help mawr’. … Odd o’n bwysig i teulu ni achos doeddan ni’m yn lecio’r syniad o fynd i Central School. Na, odd o’m y peth i blant â dipyn yn ‘u penna fynd i’r Central School.”

“A dwi’n cofio y diwrnod on i’n trial y scholarship, odd yn rhaid i ni gerdded o Lwyn-groes tair milltir i Langeitho ar fore dydd Sadwrn. A wi’n cofio ‘nhad y nosweth cyn hynny yn neud map i fi, gweud wrtho fi ble on i fod troi i’r dde a troi i’r whith a gofalu bo fi’n cerdded - dachre off am wyth o’r gloch. … Ond on i’n cerdded ar ben ‘n hunan a wi’n cofio yn iawn clywed tsyrns llâth yn cal ‘u bango ar y stands a clywed yr adar bach yn canu. A wi’n cofio mynd heibo lle o’r enw Heatherdene, siop bach fan’ny- odd Maggie a Dan yn arfer ‘i chadw hi. A odd ‘u mhab nhw, pryd odd hyn nawr – hyn yn 1942?- odd ‘u mhab nhw, Dewi, bachan bach ifanc, wedi dachre helpu gyda’r fusnes a odd fan fach gydag e, bron yn ffili siarade Sisneg, odd e wedi cal mynd i’r army a odd e newydd gal ‘i ladd yn Burma. Cofio mynd heibo Heatherdene a’r cwbwl yn dawel iawn.
Cerdded mlân wedi ‘ny i Langeitho wedyn a dath dau grwt i gwrdd â fi wedyn, on nhw ar ‘u beics a naethon ni’n tri martsio mewn i sgwâr Llangeitho at ty Miss Evans yr ysgolfeistres oedd gyda ni, a hi’n mynd â ni wedyn i’r ysgol. Cal cino gyda hi, cal te gyda hi a cerdded adre wedyn.
A wi’n cofio i fi ennill y scholarship Evan Morgan i fynd i Dregaron. Ond rhyw beder punt odd yr ysgoloriaeth pr’ynny a wi’n cofio ‘nhad ar ben y ford yn gweud ‘Wel wi ddim yn gwbod’, wedodd e, ‘Peder punt,’ wedodd e, ‘alla i fagu ti heb hwnna’, wedodd e; ac odd yr un odd wedi dod yn ail – odd e’n fab i wraig weddw a wedodd fel’ny, ‘Wi ddim yn mynd i gymryd arian’, wedodd e, ‘Ma mwy o angen e arni hi.’ A fel’ny fuodd hi.”

“Oedd, i fod yn athrawes. Dyna on i wedi’i feddwl cael bod, ond yr amser honno odd rhaid i chi drïo’r scholarship...mi ddaru mi fethu o ‘chydig o farcia...Odd rhaid i chi dalu...wedyn don ’na’m modd i chi fynd. A dyna sut na chefais i fynd, ond dwi ’di bod yn ddigon hapus. On i’n gwybod y byswn i ’di cal mynd tasa’r modd ganddyn nhw.”

“mi odd o wrthi hefo bob brawddeg, lot ohono fo yn Sisnag wrth gwrs, ond oeddan ni’n gwbod beth odd subject, predicate, ac yn y blaen. Odd o’n dadansoddi bob brawddeg ac oeddan ni’n gwbod bob peth. Ac wrth gwrs mi odd yr oral arithmetic … yn y bora hefyd yn bwysig. … Odd gynno fo fwrdd du yn llawn o rifa, wedyn oedd o’n pwyntio at ddau ac yn deud wrthon ni am luosogi’r ddau – 5 a 7, minus medda fo – … mental arithmetic yn syth ‘te. … Pymthag oedd yn y dosbarth yn cael trïo’r scholarship ac mi basiodd deuddag ohonan ni. A mi wnath tri wedyn … pasio over age ac mi basiodd y tri odd wedi methu yn y flwyddyn a wedyn oeddan nhw flwyddyn ar ein hôl ni ac mi ethon ni i gyd i’r ysgol yn Biwmaris. “

“Wi’n cofio’r flwyddyn, odd lle i 112 o blant a odd 250 wedi ishte yn lle … yn y dosbarth le on i dim ond wyth o blant oedd wedi trial yr exam a odd byti 20 yn y dosbarth … Odd yr athrawon, … put down odd hi trw’r amser, … ‘Which is the girl who hasn’t done her homework? You’re taking the place of another child’.